Substancje zubożające warstwę ozonową i fluorowane gazy cieplarniane – pojęcia te są w pewnym sensie podobne – obydwa dotykają problemu ochrony środowiska. Nie są jednak tożsame. W dalszej części artykułu opisałam te dwie grupy związków chemicznych.

1. Substancje Zubożające Warstwę Ozonową

Ustawa z dnia 15 maja 2015 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych [1] wprowadza (choć nie wprost) definicję tychże substancji, zwanych w skrócie SZWO. Idąc za tekstem tej ustawy, substancje zubożające warstwę ozonową to „substancje kontrolowane oraz nowe substancje”, przy czym aby dowiedzieć się czym są „substancje kontrolowane” i „nowe substancje”, trzeba sięgnąć do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1005/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową [2]. Substancje kontrolowane – oznaczają substancje wymienione w załączniku I, w tym ich izomery, występujące samodzielnie lub w mieszaninie, zarówno pierwotne, jak i odzyskane, poddane recyklingowi lub zregenerowane.  Substancje kontrolowane zestawiono w tabeli nr 1.

Tabela 1

Nowe substancje – to substancje wymienione w załączniku II, występujące samodzielnie lub w mieszaninach, zarówno pierwotne, jak i odzyskane, poddane recyklingowi lub zregenerowane. Nowe substancje zestawiono w tabeli nr 2.

Tabela 2

Podsumowując – substancje zubożające warstwę ozonową to wszystkie substancje, wymienione w dwóch powyższych tabelach. Pogrubioną czcionką zaznaczono związki mogące występować w systemach ochrony przeciwpożarowej i gaśnicach. Parametrem charakteryzującym te związki jest potencjał niszczenia ozonu. Potencjał niszczenia ozonu (z ang. Ozone Depletion Potential – ODP) to rodzaj wskaźnika, liczba określająca potencjalny wpływ każdej substancji kontrolowanej lub nowej substancji na warstwę ozonową. Wartości wskaźników ODP są odniesieniem do czynnika R11, dla którego przyjęto wartość równą 1.

Rozporządzenie [2], z pewnymi wyjątkami, zakazuje produkcji, wprowadzania do obrotu i stosowania substancji kontrolowanych. Z wyjątkiem pewnych zastosowań, systemy ochrony przeciwpożarowej i gaśnice zawierające halony są zakazane i muszą zostać zdemontowane. Tymi pewnymi zastosowaniami są tzw. krytyczne zastosowania halonu, które znalazły się w Załączniku VI. Dopuszczono tam specjalne zastosowanie halonów: 1301, 1211, 2402. Sytuacje te wymieniono w Tabeli 3.

Tabela 3

2. Fluorowane Gazy Cieplarniane

F-gazy to często używany skrót od określenia „fluorowane gazy cieplarniane”. Zgodnie z definicją zawartą w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 [3], fluorowane gazy cieplarniane oznaczają wodorofluorowęglowodory, perfluorowęglowodory, heksafluorek siarki i inne gazy cieplarniane zawierające fluor, (wymienione w załączniku I), lub mieszaniny zawierające którąkolwiek z tych substancji. Dokładna lista fluorowanych gazów cieplarnianych, ujętych w załączniku tego rozporządzenia, znajduje się w tabeli nr 4.

Tabela 4

Dla F-gazów wartością charakterystyczną jest współczynnik globalnego ocieplenia ( a ang. Global Warming Potential – GWP). GWP opisuje wpływ danej substancji na efekt cieplarniany, porównując ilość ciepła zatrzymanego przez określoną masę gazu do ilości ciepła zatrzymanego przez podobną masę dwutlenku węgla. Współczynnik globalnego ocieplenia jest wyznaczany dla określonego czasookresu, np. dla 100 lat. Drugim parametrem fluorowanych gazów cieplarnianych jest ich czas życia w atmosferze (ang. Atmosperic Life Time – ALT).

Rozporządzenie [3] zostało częściowo zmienione i uzupełnione przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 [5], mimo wszystko jednak nie zostało uchylone. Powyższe dwa rozporządzenia ([3] i [5]), wprowadzają pewne nakazy, zakazy, ograniczenia w obrocie i stosowaniu F-gazów, oraz nakładają szereg obowiązków, mających na celu zapobieganie emisji tych gazów z urządzeń. Są to, między innymi:

• konieczność certyfikacji osób wykonujących określone czynności w odniesieniu do urządzeń,
• prowadzenia dokumentacji i sprawozdawczości w zakresie F-gazów (czyli substancji zawartych w Zał. I – HFC, PFC i SF6) i – tylko w zakresie sprawozdawczości – pozostałych fluorowanych gazów cieplarnianych (czyli substancji zawartych w Zał. II)
• Etykietowania pojemników i urządzeń zawierających F-gazy lub od nich uzależnionych

Do pobrania cały artykuł z tabelami w formacie pdf – SZWO a F-gazy.pdf

Literatura

1.Ustawa z dnia 15 maja 2015 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych

2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1005/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową

3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006

4. Rozporządzenie (WE) nr 2037/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową

5. Ariadna Koniuch, „Walka o ozon – krajowe i międzynarodowe regulacje dotyczące substancji zubożających warstwę ozonową i nowe obowiązki dla PSP wprowadzone ustawą z 15 maja 2015 r. o SZWO i niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych”; Przegląd Pożarniczy nr 10/2015

6. Janusz Kozakiewicz, „Substancje zubożające warstwę ozonową (SZWO) i fluorowane gazy cieplarniane (F-gazy)”; prezentacja na szkolenie PSP, Warszawa, 21.12.2015